Kemal

 
Afgelopen winter was ik in Turkije en overal kwam ik hem tegen, in winkels, hotels, restaurants, op straat... Hij hangt of staat er: geschilderd, getekend, gefotografeerd of gebeeldhouwd. Mustafa. Op het militair lyceum kreeg hij de bijnaam Kemal (perfectionist). Na de Eerste Wereldoorlog leidde hij succesvol het verzet tegen de geallieerde bezetters. Kemal werd de grondlegger en eerste president van de Republiek Turkije. Hij voerde een groot aantal hervormingen door, waarvan het uitgangspunt de scheiding van kerk en staat was. De Nationale Vergadering besloot in 1934 dat hun president van toen af Mustafa Kemal (betekent ook volmaakt) Atatürk (vader der Turken) zou heten. Tien november 1938 overleed hij.
Meer dan zeventig jaar na zijn dood wordt de volmaakte vader van alle Turken nog steeds vereerd als een heilige. Zijn mausoleum (Anitkabir) in Ankara is een bedevaartsoord geworden.

In de bioscopen in Turkije draait de film Mustafa van de documentairemaker Can Dündar. Heel Turkije is boos op de man, want voor het eerst worden de niet zo volmaakte kanten van Atatürk getoond: kettingroker, drinkebroer, rokkenjager, trouwde uit opportunisme met een vrouw uit de hogere kringen, slecht huwelijk dat uitdraaide op scheiding, bang in het donker, leed op het laatst van zijn leven aan een depressie en met zoveel woorden wordt gezegd dat hij een dictator was.

In Nederland verscheen in diezelfde novembermaand het boek Juliana en Bernhard van Cees Fasseur. Ook in ons land een storm van verontwaardiging. De kritiek varieerde van: alleen Fasseur had toegang tot de koninklijke archiefstukken, gelikt opgeschreven, beschadiging van Jula en/of Benno, dat de auteur te veel de kant van Bernhard kiest, tot, wat voor nut heeft het dat we die intieme details weten.

Veel Turken zien Atatürk als het cement van hun samenleving. Ze vrezen dat dat cement zal afbrokkelen als het privé-leven en de zwakheden van De Volmaakte zo geëtaleerd worden.
In Nederland beseffen we al langer dat de Oranjes hun schaduwkanten hebben, maar de wederzijdse liefde zit diep en kan een stootje velen, mede ook door de plichtsbetrachting van de Oranjevorstinnen.
De Turken zullen Mustafa als De Vader Aller Turken blijven zien. Misschien wel dankzij de documentaire van Dündar, want je houdt het langer uit met een mens dan met een heilige.

Ook Beatrix staat bekend als perfectionist. De afwegingen om openheid van zaken te geven over de Hofmanscrisis zal ze zorgvuldig hebben gemaakt. Het moet voor haar een emotionele beslissing zijn geweest.
Ik las het boek van Fasseur. Het Wilhelminapepermuntblikje met daarop een portret van Beatrix Kemal van Oranje blijft naast mijn computer staan.

© Ees de Winter

november 2008